وی با بیان اینکه بعد از تعطیلات نوروز، فعالیت‌های معاونت را با تمرکز بر شناخت دقیق بدنه مدیریتی و بازسازی آن آغاز کردیم، افزود: در ماه‌های نخست، بیش از هر چیز تلاش کردیم تا شناختی دوطرفه بین معاونت و مدیران برقرار شود. پس از بررسی دقیق، بخش عمده‌ای از مدیران تغییر کردند؛ البته همگی از افراد توانمند بودند اما برای تحقق اهداف جدید، نیاز به تیمی تازه با انرژی جوان داشتیم.

جوان‌ترین تیم مدیریتی دانشگاه در معاونت تحقیقات و فناوری

صفا گفت: امروز معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی ایران، جوان‌ترین تیم مدیریتی را در میان معاونت‌های دانشگاه دارد و اعضای این تیم در سطوح مختلف با انگیزه بالا کار می‌کنند؛ روزی که به معاونت آمدم، ساعت یک بعدازظهر چراغ‌ها خاموش بود اما امروز ساعت پنج بعدازظهر چندین مدیر و کارشناسان ما فعالانه مشغول کار هستند.

وی از کمبود کارشناسان تخصصی به عنوان یک چالش جدی در ساختار معاونت تحقیقات و فناوری یاد کرد و ادامه داد: در کشور ما نیروهای عمومی فراوان‌اند، اما کارشناسان خبره و متخصص، به ویژه در حوزه‌های نوین همچون فناوری اطلاعات، بسیار کم هستند. بنابراین در بسیاری از موارد مدیران ما ناچار هستند، خود نقش کارشناس را نیز ایفا کنند.

معاون تحقیقات و فناوری اظهار کرد: بخشی از برنامه معاونت این بود که کارشناسان متخصص را از بخش‌های مختلف دانشگاه شناسایی کنیم و در بدنه معاونت پژوهش به کار بگیریم تا به مرور یک هسته کارشناسی قوی شکل بگیرد.

وی افزود: با بررسی دقیق و تعامل با واحدهای مختلف دانشگاه، چارت تشکیلاتی معاونت را بازنگری کردیم و سعی شد افراد شایسته در جایگاه‌هایی متناسب با توانایی‌هایشان قرار بگیرند؛ در حال حاضر تیم منسجم‌تر و مؤثرتری داریم که با هدف دستیابی به خروجی‌های بلندمدت فعالیت می‌کند.

صفا در ادامه خاطرنشان کرد: تصمیماتی که امروز گرفته می‌شود، اثر خود را یک یا دو سال بعد نشان می‌دهد. در واقع برخلاف آموزش، که تغییراتش در یک ترم قابل مشاهده است، نتایج پژوهش نیازمند استمرار و سرمایه‌گذاری زمانی است.

وی با اشاره به حمایت های رئیس دانشگاه علوم پزشکی ایران از معاونت تحقیقات و فناوری و همراهی هیئت رئیسه، گفت: امروز بعد از یک سال، معاونت تحقیقات دانشگاه با تیمی جوان، ساختاری منسجم و روحیه‌ای فعال، در مسیر تحول قرار دارد. اگرچه چالش‌ها همچنان وجود دارند، اما حرکت آغاز شده است؛ حرکتی که ثمرات آن در سال‌های آینده، در رشد علمی و پژوهشی دانشگاه نمایان خواهد شد.

رویکرد علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران در ارزیابی رتبه‌بندی‌های جهانی

دکتر مجید صفا در ادامه از شکل‌گیری یک رویکرد علمی و دقیق در ارزیابی جایگاه دانشگاه علوم پزشکی ایران در نظام‌های رتبه‌بندی جهانی خبر داد و گفت: در سال‌های اخیر، دانشگاه ما در نظام‌های مختلف از جمله شانگهای، تایمز و GS حضور فعال داشته؛ در برخی موارد رتبه‌های مطلوبی کسب شده و در برخی دیگر نوسانات نزولی وجود داشته است.

وی با بیان اینکه برای نخستین بار، یک کمیته فنی ارزیابی رتبه‌بندی بین‌المللی تشکیل دادیم تا به شکل نظام‌مند وضعیت دانشگاه را تحلیل و ارزیابی کند، افزود: این کمیته با ترکیب نمایندگانی از معاونت آموزشی، معاونت بین‌الملل، دانشکده مدیریت و بدنه اصلی معاونت تحقیقات و فناوری شکل گرفت و در جلسات چندساعته، شاخص های استاندارد نظام‌های رتبه‌بندی بین‌المللی تک‌تک مورد بررسی قرار دادند.

معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی ایران ادامه داد: در این جلسات، چالش‌های دانشگاه شناسایی و راهکارهای اصلاحی تدوین شد و سند جامع حاصل از این بررسی‌ها نیز در آینده‌ای نزدیک به رئیس دانشگاه تقدیم خواهد شد تا به‌عنوان نقشه راه رتبه‌بندی‌های بین‌المللی دانشگاه ایران مورد استفاده قرار گیرد.

ساده‌سازی مسیر پژوهش و شتاب در صدور کد اخلاق

وی گفت: یکی از مهم‌ترین گلایه‌های پژوهشگران این بود که دریافت کد اخلاق برای طرح‌های مطالعاتی گاه تا شش ماه طول می‌کشید. این موضوع، سرعت پیشرفت علمی را به شدت کاهش می‌داد؛ برای رفع این مشکل، با همراهی همکاران کمیته اخلاق دانشگاه، ساختاری نوین ایجاد کردیم، به این صورت که کمیته‌های اخلاق پژوهش در هر دانشکده تشکیل شدند. این تفویض اختیار موجب شد دانشکده‌ها خود متولی صدور کد اخلاق شوند و روند بررسی طرح‌ها به‌طور محسوس سرعت یابد.

صفا با بیان اینکه در حال حاضر صدور کد اخلاق برای طرح‌های پژوهشی در مدت زمان یک تا دو هفته انجام می‌شود، علاوه بر این، با تقویت کمیته‌های تحقیقات دانشجویی و راه‌اندازی مدرسه کسب‌وکار در آینده ای نزدیک به دنبال تربیت نسلی از دانشجویان هستیم که نه تنها پژوهشگر، بلکه کارآفرین و آشنا به بازارهای جهانی باشند تا خروجی‌های بلندمدت علمی و اقتصادی دانشگاه تضمین شود.

معاون تحقیقات و فناوری یادآور شد: در کنار این اقدام، دوره‌های آموزشی ویژه برای اعضای علمی برگزار شد تا افراد منتخب در دانشکده‌ها با معیارهای اخلاق پژوهش آشنا شوند. همچنین کمیته مرکزی اخلاق همچنان در موارد تخصصی و چالشی حضور دارد تا روند کار علمی و دقیق باقی بماند.

وی در ادامه این گفت‌وگو به پروژه هوشمندسازی فرآیندهای پژوهشی اشاره کرد و گفت: در سامانه «پژوهشیار» در حال همکاری با شرکت اصلی سامانه هستیم تا امکان ردیابی لحظه‌ای وضعیت طرح‌ها فراهم شود. این قابلیت، زمان دقیق ماندگاری هر طرح در مراحل مختلف داوری، کد اخلاق یا تصویب مالی را مشخص می‌کند.

معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی ایران افزود: با این ابزار می‌توانیم نقاط ضعف هر دانشکده در سرعت انجام امور پژوهشی را شناسایی کنیم. برای مثال ببینیم کجا تأخیر دو هفته‌ای داریم و کجا فرآیند خیلی سریع‌تر انجام می‌شود. این پایش شفافیت ایجاد می‌کند و مانع از آن می‌شود که مسئولیت تأخیر میان کمیته اخلاق و واحد پژوهش جابه‌جا شود.

پرداخت‌ها در دانشگاه علوم پزشکی ایران نسبت به دانشگاه‌های هم‌سطح بهتر است

دکتر صفا با نگاهی واقع‌گرایانه به چالش مالی حوزه پژوهش در کشور پرداخت و گفت: در هیچ نقطه از جهان هیچ منبع مالی تضمین‌شده‌ای برای محققان وجود ندارد چرا که پژوهش همیشه عرصه‌ رقابت است؛ با این وجود باید پذیرفت در شرایط اقتصادی فعلی، پرداخت‌ها در کشور ما نسبت به استانداردهای بین‌المللی فاصله دارد.

وی تصریح کرد: به‌طور معمول هزینه انجام یک پایان‌نامه دکتری در دنیا ممکن است به یک میلیارد تومان برسد، در حالی که در کشور ما میانگین حمایت‌ها بین ۹۰ تا ۲۰۰ میلیون تومان است اما با وجود این، وضعیت پرداخت در دانشگاه علوم پزشکی ایران نسبت به بسیاری از دانشگاه‌های هم‌سطح، بهتر ارزیابی می‌شود.

معاون تحقیقات و فناوری یادآور شد: با حمایت‌های دکتر نامدار، معاون «توسعه مدیریت و منابع» و دکتر توکلی، رئیس دانشگاه تلاش شده تا تأخیر در پرداخت‌ها به حداقل برسد. به طوریکه تا پایان فصل گذشته، تمام طرح‌های دارای گزارش مالی، تسویه شده‌اند و معاونت با وجود محدودیت‌های بودجه‌ای، سعی کرده نیاز محققان را در اولویت قرار دهد.

وی گفت: یکی از بزرگترین معضلات ساختاری در حوزه معاونت پژوهش و فناوری، فقدان اطلاعات آماری و تحلیل دقیق در بعضی قسمت ها بود. به عنوان نمونه در ابتدا شروع کار در پاسخ به این سؤال اساسی که چند درصد بودجه معاونت صرف پایان‌نامه‌های دانشجویی می‌شود و چند درصد به طرح‌های مستقل اساتید، اختصاص می‌یابد و اینکه اثربخشی آنها چگونه است، جوابی نداشتیم.

صفا افزود: ساختارهای پژوهشی در حال بازنگری هستند تا سیستمی مبتنی بر داده‌های واقعی ایجاد شود. این داشبورد مدیریتی باید بلافاصله و بدون تاخیر تفکیک کند که چند درصد از کل پروژه‌ها متعلق به پایان‌نامه‌ها و چند درصد طرح‌های مستقل هستند.

وی اظهار کرد: در حال حاضر اکثر پروژه‌های پژوهشی، پایان‌نامه‌های دانشجویی هستند و سهم طرح‌های مستقل اساتید به شدت کاهش یافته است؛ بخش قابل توجهی از این اتفاق، ریشه در مسائل اقتصادی دارد چرا که افزایش هزینه‌های زندگی، به ویژه در کلان‌شهرها، توان پژوهشگران را برای تمرکز کامل بر پژوهش تضعیف کرده و ریسک‌پذیری اساتید برای تعریف پروژه‌های مستقل را کاهش داده است.

معاون تحقیقات و فناوری با بیان اینکه این فشار مالی بر کیفیت و کمیت پژوهش اثر مستقیم گذاشته است، ادامه داد: در گذشته، اساتید پروژه‌های بزرگی تعریف می‌کردند و بخش‌هایی از آن را به عنوان کار دانشجویی و مستقل از پایان‌نامه به دانشجویان واگذار می‌کردند. اما امروز، منابع مالی موجود به سختی توان پوشش هزینه‌های اولیه خودِ پایان‌نامه دانشجو را دارد و عملاً امکان تعریف پروژه‌های بزرگ‌تر و پیچیده‌تر منتفی شده است.

وی یادآور شد: البته وظیفه من به عنوان مدیر و همچنین مدیران دیگر، این است که حتی در شرایط محدودیت امکانات، با انرژی بالا و تمرکز بر یافتن راهکار، اتمسفر مثبت ایجاد کنیم. بنابراین نباید تنها به توصیف مشکلات پرداخت بلکه باید تلاش کرد با انرژی و تمرکز بر یافتن راه‌حل، موانع را برطرف کنیم.

دکتر صفا در ادامه گفت: در دهه‌های ۶۰ و ۷۰، مدل پژوهشی کشور «مقاله محور» بود و اعتبار بیشتر بر اساس تعداد انتشارات سنجیده می‌شد. اما در دو دهه اخیر، یک تغییر پارادایم رخ داده است، به طوریکه امروز نیاز به پژوهش‌های محصول‌محور، دانش‌بنیان و اثرگذار بر جامعه احساس می‌شود.

وی افزود: البته ما دیدیم که با وجود هزینه‌کرد، تأثیر ملموس پژوهش‌ها در مقایسه با هزینه‌ها، آن‌گونه که باید، محقق نشده است؛ در واقع اگرچه تغییر موضع به سمت اثرگذاری مثبت بوده، اما قدرت سرمایه‌گذاری کشور متناسب با این تغییر رویکرد استراتژیک نبوده است.

معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی ایران با بیان اینکه شکاف میان هدف‌گذاری و توان سرمایه‌گذاری، خطر جدی فرار مغزها را تشدید می‌کند، خاطرنشان کرد: اگر شرایط برای نخبگان علمی فراهم باشد، قطعا به مهاجرت فکر نمی کنند.

دکتر صفا در ادامه بر لزوم آموزش تفکر مالی و کارآفرینی تأکید کرد و گفت: اعضای هیئت علمی به دلیل درگیری بیش از حد با کارهای آموزشی و اداری، فرصتی برای برقراری ارتباط سازنده با بخش خصوصی ندارند. در این ساختار، دانش تولید می‌شود اما در کتابخانه ها می‌ماند، زیرا محقق ما با نیازهای واقعی صنعت آشنا نیست.

راه‌اندازی مدرسه کسب‌وکار در علوم پزشکی ایران؛ تربیت دانشجویان آشنا به بازارهای جهانی

وی با اشاره به ضرورت آموزش تفکر کارآفرینی و مالی در بدنه دانشجویی از راه‌اندازی یک «مدرسه کسب‌وکار» در آینده ای نزدیک خبر داد و گفت: اقتصاد کلان و شناخت بازارهای مالی جهانی امروزه برای هر فردی، حتی دانشجویان علوم پزشکی ضروری است، زیرا رقابت جهانی در گرو شناخت این مفاهیم است. بنابراین باید دانشجویی را تربیت کنیم که بازار مالی، فضای کسب‌وکار، کارآفرینی و فناوری دانش‌بنیان را بشناسد.

صفا با بیان اینکه دانشجویان در این مدرسه کسب و کار از همراهی منتور برخوردار هستند، افزود: در دنیای تخصصی امروز، اگر منتور خوبی نباشد، محقق مسیر را با خطا و زمان طولانی طی خواهد کرد، در حالی که با یک منتور خوب می‌توان مسیر پنج‌ساله را در پنج ماه طی کرد.

وی همچنین ازایده راه اندازی یک «مرکز خدمات تخصصی پژوهش» در کتابخانه اشاره کرد و گفت: در این مرکز متخصصین آمار، اپیدمیولوژی و سایر حوزه‌ها حضور خواهند داشت تا مقالات دانشجویان قبل از ارسال برای انتشار بررسی شوند؛ در واقع این مرکز می‌تواند خدماتی را ارائه دهد که در حال حاضر دانشجویان مجبور هستند با صرف هزینه‌های گزاف در خارج از دانشگاه دریافت کنند.

کمیته‌های تحقیقات دانشجویی ابزاری برای پرورش نخبگان پژوهشگر و ایده پرداز

معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی ایران در ادامه بر تقویت کمیته‌های تحقیقات دانشجویی به عنوان ابزاری برای پرورش نسلی آشنا به حوزه پژوهش تأکید کرد و یادآور شد: کمیته‌های تحقیقات دانشجویی می‌توانند مستقلاً طرح‌های پژوهشی تصویب کنند و خود دانشجو مجری آن باشد؛ این امر به دانشجویان نخبه فرصت می‌دهد ایده‌های خود را در قالب طرح‌های پژوهشی تعریف کنند.

وی با بیان اینکه برای ترغیب دانشجویان، مشوق‌های مختلفی در سطوح مختلف در نظر گرفته شده تا مشارکت در این کمیته‌ها افزایش یابد، افزود: نشست دانشجوها در آن فضا، باعث بارش افکار و شکل گیری ایده های جدید نیز می‌شود.

صفا گفت: یکی دیگر از اهداف راهبردی کمیته های تحقیقات دانشجویی، تقویت ارتباط دانشجوها با مراکز تحقیقاتی است؛ در واقع این کمیته‌ها باید به عنوان سفیرانی عمل کنند که دانشجویان علاقه‌مند را به پروژه‌هایی که در مراکز تحقیقاتی در جریان است، متصل کند.

ادغام برخی مراکز تحقیقات برای افزایش بهره‌وری و تمرکز بر تأثیرگذاری پژوهش

وی همچنین تاکید کرد: پیوند بین دانشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی باید بسیار عمیق‌تر شود چرا که وضعیت کنونی که در آن مراکز تحقیقاتی به صورت جزیره‌ای فعالیت می‌کنند، کارایی را کاهش داده است؛ در واقع مقالات هیئت علمی آموزشی به مراکز تحقیقاتی باید افیلیشن شوند، نه اینکه مراکز تحقیقاتی برای تولید دانش، صرفاً متکی به تعداد اندک هیئت علمی خود باشند.

معاون تحقیقات و فناوری افزود: به جای حفظ مراکز کوچک و ضعیف، باید تعدادی از مراکز تحقیقاتی ادغام شوند تا یک پژوهشکده واحد با یک تیم کارشناسی مشترک تشکیل شود. این امر بهره‌وری نیروی انسانی را افزایش می‌دهد؛ برای مثال، یک کارشناس واحد می‌تواند خدمات مورد نیاز سه مرکز همجوار را ارائه دهد، در حالی که اکنون هر مرکز برای خود نیازمند کارشناس است.

صفا با اشاره به تجربه ۱۰ ساله خود در شورای پژوهش، انتقاد شدیدی نسبت به نحوه ارزش‌یابی مراکز مطرح کرد و گفت: اگر شاخص‌های ارزیابی بر اساس تأثیرگذاری در حوزه‌های مشخص تعریف شود، تمرکز اساتید نیز به سمت آن محورها معطوف می‌شود و خروجی پژوهشی دانشگاه به شکل چشمگیری ارتقاء می‌یابد.

وی همچنین یادآور شد: متأسفانه برخی مراکز رسالت اصلی خود را که باید پژوهش‌محور و در ارتباط با صنعت باشد، فراموش کرده و بیشتر به سمت مدل‌های آموزشی یا انتشاراتی ضعیف رفته‌اند.

دفاتر توسعه تحقیقات بالینی تسهیل‌گر تبدیل پژوهش‌های بالینی به مقاله

معاون تحقیقات و فناوری با اشاره به سهم 65 درصدی علوم پایه در پژوهش های دانشگاه علوم پزشکی ایران، بر لزوم تقویت دفاتر توسعه تحقیقات بالینی در بیمارستان‌ها تأکید کرد و گفت: این دفاتر نقش تسهیل‌کننده را برای پزشکان بالینی دارند که وقت کافی برای انجام کارهای آماری و اپیدمیولوژیک پژوهش‌های خود ندارند.

وی با بیان اینکه در واقع این دفاتر نقش یک مرکز تحقیقاتی را در دل بیمارستان ایفا می‌کنند تا نتایج بالینی به مقاله تبدیل شوند، افزود: اگر من بتوانم کارهای متخصصان بالینی و حتی پزشکان عمومی را تبدیل به محصول که همان پژوهش و مقاله است بکنم، به نظر من بهترین اتفاق ممکن می‌افتد.